Niewiele osób wie jak łatwo uczyć się na własnych błędach. Uczenie się na nich wymaga czasu, wysiłku i samokrytyki. Większość osób w końcu wyciąga z nich wnioski i przewartościowuje swoje życie, ale są też osoby, które tego nie robią. Obserwowani z boku przypominają małe pieski, które nie wiedząc czym jest szyba, uparcie uderzają w nią głową.
Jeśli nie chcesz dołączyć do tej drugiej grupy, to warto zastosować kilka rad.
Po pierwsze, doceniaj kształcącą rolę błędów
Nauka wiąże się z tym, że na początku jesteś w czymś do kitu. Później jesteś też do kitu, ale nieco mniej. Dopiero po jakimś czasie zauważa się, że robi się postępy. Nic dziwnego, że Samuel Beckett pytany o swoją strategię życiową mówił: „Spudłować. Spudłować jeszcze raz. Spudłować lepiej”.
Tego etapu pudłowania nie da się pominąć jak reklamy na YT. Nie przeskoczy się go czytając książki, ani zapisując okrągłe zdania płynące z ust charyzmatycznych mówców na najdroższych konferencjach na świecie. Ma to związek z istnieniem „wiedzy ukrytej”. To pojęcie wprowadzone przez Michaela Polynai’ego oznacza, że wiedza jaką można przekazać za pomocą obrazów i słów to tylko wierzchołek góry lodowej. Żeby naprawdę się czegoś nauczyć, trzeba opierać się doświadczeniach, które można nabyć tylko osobiście, a nieodłączną częścią jego zdobywania jest potykanie się i tłuczenie kolan.
W rzeczywistości nie jest więc tak, że błąd to koniec gry. Błąd to tylko informacja zwrotna, która oznacza: „Następnym razem zrób to lepiej lub poszukaj innej drogi”.
Uwaga na marginesie!
Pisanie, że błędy są w porządku wiąże się z niebezpieczeństwem, że ktoś wpadnie na pomysł, że trzeba ich popełniać jak najwięcej albo że jest to zachęta do zniszczenia sobie życia. Otóż, drogie dzieci, to nie tak. Błędy są efektem ubocznym nauki i chociaż będą się zdarzać, to warto minimalizować ich ilość. Z kolei „potknięcia” oznaczają działania, po których wstajesz i nie musisz leczyć trwałych kontuzji. Inwestowanie oszczędności życia w pierwszy biznes albo zadłużanie się, żeby grać na giełdzie to nie potknięcie. To rzucanie się w przepaść. Potknięciem było inwestowanie nadwyżek finansowych mając stabilną sytuację zawodową i dużą poduszkę bezpieczeństwa. To samo dotyczy innych czynności o nieprzewidywalnych, ale potencjalnie bolesnych i długotrwałych skutkach: uprawiania seksu bez zabezpieczenia, ślubu w skrajnie młodym wieku, wracania z imprezy starym BMW i popisywania się przed kumplami mocą silnika. To nigdy nie są dobre pomysły.
Po drugie, zaakceptuj, że świat funkcjonuje na zrozumiałych zasadach
Są dwa rodzaje ludzi. Jedni zbierają doświadczenia, a następnie zauważają, że robiąc X otrzymują częściej dobre rezultaty, niż robiąc Y albo Z. W ten sposób tworzą reguły. Wiedzą, że zdarzają się wyjątki, ale nie przypisują im dużej roli. Po prostu kierują się tym, co działa częściej, a żyjąc dążą do poznania zasad, które za tym stoją.
Drugim typem są Emilki, które tylko zbierają doświadczenia, ale nie obdarzają ich żadną refleksją. Taka Emilka nie jest głupia. Skończyła jakieś studia i pracuje w biurze. Nie jest też brzydka i potrafi się ubrać stosownie do okoliczności, a w obecnych czasach nie jest to oczywista umiejętność. Emilki zwykle mają fatalny gust do facetów. Otóż, kiedy poznają gościa, który wyrywa wszystko, co ma cycki, to myślą, że one będą Bellą, a on Bestią, która się dla niej zmieni. W tym momencie rzeczywistość pokazuje Emilce środkowy palec. Kilka miesięcy później Emilka poznaje kolejnego gościa, który wyrywa wszystko jak leci, ale zamiast myśleć: „Oho, lepiej go sobie darować”, stwierdza:
– On na pewno jest inny, bo ma na imię Maciek, a nie Romek, powiedział mi, że chciałby się zakochać i świetnie się dogadujemy.
Widzisz, co wyróżnia Emilki? To, że nie dążą do poukładania świata. Ignorują oczywiste mechanizmy. Dlaczego? Bo one przecież są pięknymi i niepowtarzalnymi płatkami śniegu!
Nie, nie są. Nikt nie jest.
Po trzecie, bierz za siebie odpowiedzialność
Niektórzy uważają, że oni są zdolni, mądrzy i dobrzy. Zasługują na gwiazdkę z nieba. Tylko że świat jest zły. Ich firma padła, bo rząd się na nich uwziął. Szef to chuj, który nie docenia dobrej pracy. Faceci to niedojrzałe gnojki. Kobiety? Lecą tylko na pieniądze, a nie na dobre serduszka takich romantycznych chłopaków jak ty.
To podejście ma swoje zalety. Jest kojące. W ten sposób nakleja się sobie plasterki na bolące miejsca, dzięki czemu bolą mniej. Tylko, że to jednocześnie upośledza i robi z ciebie ubezwłasnowolnioną kalekę. Wiesz dlaczego? Bo jeśli mówisz „nie mam na nic wpływu” to jednocześnie nie możesz nic zmienić. Możesz tylko siąść, płakać, narzekać, zazdrościć i tłumaczyć sobie, że osiągnięcia innych to zasługa szczęścia, przypadku, znaku zodiaku.
Jednak kiedy tak myślisz, zapominasz że w każdej z tych sytuacji podejmowałeś decyzje, wybierałeś jak chcesz się zachowywać albo wykazywałeś się biernością, która też jest jakimś wyborem. Jak chcesz uczyć się na własnych błędach, to musisz wziąć na siebie odpowiedzialność.
I nie, nie chodzi tu o obwinianie się, ale o patrzenie na sprawy tak, jak wyglądają, a wyglądają w ten sposób, że jeśli nie jesteś porwany przez terrorystów, to zawsze masz wpływ na część spraw i tylko skupiając się na nich, możesz robić postępy.
Po czwarte, sprawdzaj, które rozwiązania są skuteczne
Żeby ocenić, czy coś działa, trzeba spełnić dwa warunki.
Warunek nr 1: Mierzenie efektów
Pewnie słyszałeś o testach A/B. Tworzy się w nich dwie wersje np. produktu czy logo, a następnie sprawdza, która z nich przynosi lepsze efekty. Tak otrzymane wyniki można doprecyzowywać wyłapując kolejne niuanse. Robią to korporacje, portale internetowe i naukowcy, ale normalne osoby nie. Zamiast tego zakładają jak coś działa, ale tego nie sprawdzają. Wierzą rodzicom, nauczycielom albo Waltowi Disneyowi. Powtarzają brednie o tym, że będąc uprzejmym i pomocnym nie da się osiągnąć sukcesu zawodowego albo że będąc inteligentną kobietą nie można ułożyć sobie związku, zamiast sprawdzić czy źródłem problemu nie są inne cechy (lub ich brak).
Warunek nr 2: Podjęcie odpowiedniej ilości prób
Mierzenie efektów jest konieczne, ale nie wystarczy. Jeden przypadek (a nawet kilka przypadków) to za mało, żeby wyciągać wnioski. Kilka kobiet, które są złymi kierowcami, nie oznacza, że wszystkim kobietom należy odebrać prawo jazdy. Zdjęcie grupki programistów w paskudnych sweterkach nie dowodzi tego, że nie ma programistów z ciekawym stylem życia. To, że twoja ciotka zakochała się w pierwszym poznanym facecie i żyła z nim szczęśliwie przez 40 lat, nie znaczy, że to spotka ciebie i twoje koleżanki.
Żeby obserwacje miały wartość trzeba powtórzyć je na wystarczającej ilości przypadków. To tak jak z rzutami monetą. Jeśli rzucisz nią pięć razy i wyrzucisz cztery razy orła, to nie znaczy, że w 80% przypadków wyrzuca się orły, prawda? Wykonując sto rzutów osiągnie się wyniki zbliżone do 50% reszek i 50% orłów i to są miarodajne wyniki.
Po piąte, wykaż trochę pokory
Każda z czterech wymienionych wyżej rad jest ważna. Jak chcesz się uczyć na własnych błędach jeśli nie wierzysz w istnienie dobrych rozwiązań, nie szukasz ich albo stwierdzasz, że nic nie zależy od ciebie?
Jednak każde z tych zachowań ma swoje źródło w braku pokory. W nieuświadomionym przekonaniu, że jest się tak wyjątkowym, że nie podlega się biologicznym mechanizmom, które dotyczą innych. Że jest się pozbawionym wad i świętszym, niż papież, więc nie ponosi się winy za kształt swojego życia. Że jest się mądrzejszym, niż większość społeczeństwa, więc na pewno nie popełni się ich błędów.
Tymczasem warunkiem rozwoju jest pokora. Świadomość, że ma się w sobie obszary do przepracowania i że chociaż może się zostać milionerem, to ma się też szanse na zostanie sikającym pod siebie żebrakiem.
W filmach superbohater rodzi się z wyjątkowymi cechami. Poza kinowym fotelem wyjątkowe cechy można posiadać, ale dopiero wtedy, jak samemu się je wypracuje.
